ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 10، دی 1402 ، شماره پی در پی 92

رنج طردشدگی و کارکرد آن در بازماندن از سیر کمالی در داستانهای چوبک

صفحه (85 - 100)
زهره حاج آخوندی ، علی عین علیلو (نویسنده مسئول)، پرنوش پژوهش
تاریخ دریافت مقاله : دی 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1402

چکیده

زمینه و هدف: گفتمانهای ادبی سند روشنی از واقعیتهایی است که با تحلیل آن میتوان تصویری از بحرانهای فردی و اجتماعی را در حیات مادّی و معنوی ارائه کرد. داستان نویسی در دهۀ بیست و سی هجری شمسی، با جهت گیریهای تازۀ خود، بمثابۀ جنبشی ایدئولوژیک و اصلاح طلبانه، برای مطالبۀ عدالت اجتماعی و به تبع آن نیل به کرامت انسانی شکل گرفت. مسئلۀ پژوهش حاضر، نگاه چوبک به رنج تنهایی و طردشدگی و تبعات عاطفی و اجتماعی آن است که مانع از سیر کمالی میشود.

روش مطالعه: این نوشته، پژوهشی نظری به روش توصیفی-تحلیلی است که اطلاعات آن به شیوۀ کتابخانه ای گردآوری شده است. محدوده و جامعۀ آماری مورد مطالعه، تمامی داستانهای کوتاه و بلند چوبک است.

یافته ها: رهاشدگی از اجتماع، خانواده و روابط بینافردی، سبب به مخاطره افتادن جایگاه انسان در رسیدن به حرمت نفس، برابری در مقابل قانون و توزیع عادلانۀ ثروت میشود. هرچند که در یافته های روانشناسی رنج یکی از شاخصه های نیل به معنای زندگی و کمال آدمی معرّفی شده است، امّا داده های تحقیق نشان میدهد در داستانهای چوبک انسانها بر اثر رنج طردشدگی و تنهایی، سلامت و اعتلال روانی خود را از دست داده و از نیل به کمال بازمیمانند.

نتیجه گیری: چوبک با بیان عریان خود، نشان میدهد همۀ انسانها قادر نیستند رنجهای زندگی را تبدیل به فرصتهایی برای تعالی خود کنند، بر این اساس میخواهد به افراد جامعه و نهادهای اجتماعی گوشزد کند که به آنان یاری دهند.

کلمات کلیدی
صادق چوبک , معنای زندگی , رنج , طردشدگی.

• آرین پور، یحیی. (1351). از صبا تا نیما، تهران: شرکت سهامی کتابهای‌ جیبی با همکاری مؤسسۀ انتشارات فرانکلین. ص 118.
• احیایی، پویان؛ سفیری، خدیجه و مرکزی، آیدا. (1399). «بررسی جامعه شناختی احساس طردشدگی زنان در بین خانواده های زن سرپرست تحت پوشش ادارۀ بهزیستی شهر مشهد». مجلۀ پرستاری. (1) 18، صص 104ـ 65.
• اسفندیاری، اسماعیل. (1382). «فقر و انحرافات اجتماعی». مجلۀ مطالعات اجتماعی زنان. شمارۀ 21. صص 43 ـ 27.
• اصلانی، محمدرضا. (1383). صادق چوبک. تهران: قصّه. ص 57.
• امیری نسب، سعید. (1396). «فقر و نقش آن در انحرافات رایج جامعه با استناد بر آیات و روایات». اولین کنفرانس ملّی کاربرد پژوهشهای نوین در علوم‌انسانی. صص 132 ـ 118.
• ایگلتون، تری. (1382). کتاب پیش درآمدی بر نظریّۀ ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز. ص3 و 5 و 13.
• بهارلو، محمد. (1372). داستان کوتاه ایران. تهران: طرح نو.
• تلخابی، مهری و محمدی، مصطفی. (1398). «طبیعت گرایی چوبک در چراغ آخر از دیدگاه مکتب ناتورالیسم». فصلنامۀ علوم ادبی. (15) 9، صص 95 ـ 71.
• چوبک، صادق. (1352). چراغ آخر. تهران: جاویدان.
• چوبک، صادق. (1384). روز اول قبر. تهران: جامه دران.
• چوبک، صادق. (1397). خیمه شب‌بازی. تهران: جاویدان.
• دستغیب، عبدالعلی. (1391). از دریچۀ نقد. دفتر اول. تهران: مؤسّسۀ خانۀ کتاب. ص 218.
• دهخدا، علی اکبر. (1342). لغتنامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• رحیم زاده، سوسن و بیات، مریم. (1388). «احساس تنهایی و خوداثربخشی در جوانان». مجلۀ روانشناسی تحوّلی. (22) 6، صص 96 ـ 87.
• رزمجو، حسین. (1372). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. تهران: انتشارات آستان قدس رضوی. ص 83ـ 15.
• ریتزر، جورج. (1393). نظریّۀ جامعه شناسی در دوران معاصر. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: علمی. ص 96.
• سارتر، ژان پل. (1370). ادبیات چیست؟ ترجمۀ ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی. تهران: زمان. ص 279.
• سام دلیری، کاظم. (1382). «سنجش محرومیّت نسبی در نظریّۀ تدرابرت گر». فصلنامه مطالعات راهبردی. شمارۀ 22، صص 813 ـ 826.
• صادقی فسایی، سهیلا و میرحسینی، زهرا. (1390). «بررسی عوامل مؤثر بر بزه دیدگی زنان شهر تهران». فصلنامه زن در توسعه و سیاست. شماره 1، 62-35.
• عسگری حسنکلو، عسگر. (1394). کتاب جامعه شناسی رمان فارسی. تهران: نگاه. صص 9 ـ 3.
• فرانکل، ویکتور امیل. (1392). معنادرمانی، ترجمۀ مهین میلانی. تهران: درسا.
• فرانکل، ویکتور امیل. (1394). انسان در جستجوی معنا. ترجمۀ امیر لاهوتی. تهران: جامی.
• فروم، اریک. (1388). هنر عشق ‌ورزیدن. ترجمۀ سمیه سادات آل حسینی. تهران: جاجرمی.
• قرشی، زهره و مرقاتی خویی، عفّت السادات. (1395). «تبیین علل کاهش پاسخگویی رضایتبخش جنسی در زنان متأهل در سنین باروری»؛ فصلنامۀ روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران». (4)22، صص ۳۰7-۳۰0.
• مظفری، سولماز؛ رستمی، شهلا و زارعی، کیوان. (1396). «بررسی و تحلیل شخصیت‌پردازی در سنگ صبور». دوازدهمین گردهمایی بین المللی ترویج زبان و ادب فارسی. ص 120 ـ 98.
• ملکیان، مصطفی . (۱۳۸۸). درد و رنجهای بشری در نگاه مولوی و سورن کی یرکگور. (مجموعهۀ هر که را درد است). به کوشش مصطفی گرجی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• موسوی، مرضیه. (1395). «بررسی تأثیر فقر بر سلامت و بهداشت روانی». اولین کنفرانس ملی پژوهشهای نوین در روانشناسی، مشاوره و علوم تربیتی. 324 ـ 308.
• هاشم لو، نجمه؛ فرزاد، عبدالحسین و شعبان لو، علی رضا. (1397). «فمینیسم اجتماعی در خیمه شب‌بازی صادق چوبک». فصلنامه زبان و ادب فارسی. شمارۀ 34. صص 86 ـ 71.
• هاشمی، رقیه و پورنامداریان، تقی. (1390). «تحلیل داستان ملکوت با تکیه ‌بر رویکرد ساختارگرایانه». فصلنامه ادب پارسی. شمارۀ 6 . صص 38 ـ 17.
• وندی، گریس ولد و میرزابیگی، نازنین. (1383). «حرکتهای اخیر در جامعه شناسی ادبیات»؛ مجلۀ پیک نور؛ شمارۀ 7، صص 134 ـ 147.